Cuộc đổ bộ của Quân đội Liên Xô

Đêm 30 rạng ngày 31 tháng 10 năm 1943, các tàu đổ bộ của quân đội Liên Xô bắt đầu xuất phát từ các căn cứ Krotkov (???) và Taman. Hướng đổ bộ đầu tiên được xác định tại Eltigen theo kế hoạch "hướng phụ trước, hướng chính sau". Thời tiết xấu, đêm tối và địa hình ven biển hiểm trở đã làm cho việc sử dụng các tàu hải quân không đồng nhất về chủng loại phải tổ chức đội hình mang tính bất quy tắc và tốc độ hành quân chậm lại. Đến 5 giờ sáng ngày 31 tháng 10, các tàu vận tải chở Sư đoàn bộ binh 318 (thuộc Tập đoàn quân số 18) và Tiểu đoàn hải quân đánh bộ 386 phải đè sóng để cập bờ nhưng không thành công, một số tàu bị va vào đá ngầm và thủy lôi đã chìm. Chỉ có khoảng 2.500 người đổ bộ thành công lên khu vực Eltigen. Số tàu còn lại phải chở quân quay về căn cứ chờ thời tiết thuận lợi hơn.[12]

Sau một trận đánh ngắn nhưng quyết liệt, quân đội Liên Xô đã đánh lui các phân đội tiền tiêu của Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) đang tuần tra ven bờ biển Eltigen nằm giữa hai đầm nước Churuboshkoye và Tobechikskoye. Bộ tư lệnh Phương diện quân Bắc Kavkaz muốn lợi dụng hai đầm nước này sẽ là các chướng ngại tự nhiên che chắn hai bên sườn của căn cứ bàn đạp, ngăn chặn quân đội Đức Quốc xã phản kích. Các pháo hạm của hạm đội Biển Đen đã được chỉ thị các vật chuẩn để xạ kích và hướng chính diện của căn cứ bàn đạp. Ngày 1 tháng 11, Sư đoàn 318 và Tiểu đoàn 386 đã được tiếp viện thêm 600 người, 12 khẩu pháo và tiếp tục tấn công. Đến cuối ngày 1 tháng 11, họ đã mở rộng phạm vi đánh chiếm sâu 2 km, rộng 5 km trên địa phận làng Eltigen.[6]

Tướng Karl Allmendinger không ngờ lại có chuyện đó. Mặc dù trinh sát đường biển và đường không của quân Đức xác định có việc tập trung quân đội Liên Xô trên bán đảo Taman và có dấu hiệu các tàu bè ở căn cứ Novorossyisk đã di chuyển nhưng Bộ Tham mưu của Tập đoàn quân 17 (Đức) phán đoán hướng đổ bộ sẽ là Kerch như người Nga đã làm năm 1942. Quân Đức lập tức điều chỉnh lại lực lượng. Ngày 2 tháng 11, Sư đoàn bộ binh 98 (Đức) từ Kamysh Bygun kéo xuống nhưng phải đi vòng qua đầm Churuboshkoye (???) để tấn công từ hướng Tây Bắc. Sư đoàn kỵ binh 6 (Romania) có 9 xe tăng yểm hộ mở cuộc đột kích và chính giữa đội hình Sư đoàn 318 (Liên Xô). Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) từ Ogazli (???) men theo bờ phía Bắc đầm Tobechikskoye tấn công Tiểu đoàn 386. Tập đoàn quân không quân 4 điều 12 máy bay IL-2 có 4 chiếc Yak-1 yểm hộ tổ chức oanh tạc vào đội hình Sư đoàn kỵ binh 6 (Romania), bắn cháy 4 xe tăng, 8 khẩu pháo mặt đất, 6 khẩu pháo phòng không, 3 khẩu đội súng cối và bắn rơi 6 chiếc Me-109. Không quân Liên Xô mất 7 chiếc IL-2 do hỏa lực cao xạ Đức và 1 chiếc Yak-1 bị bắn rơi trong không chiến. Quân Đức và Romania vẫn tiếp tục gây sức ép nặng nề lên cụm quân đổ bộ của Liên Xô.[13]

Trong khi các sư đoàn Đức và Romania đang bận đối phó với Sư đoàn 318 (Liên Xô) tại Eltigen thì đêm mùng 2 rạng ngày 3 tháng 11, hơn 4.400 quân của Sư đoàn bộ binh cơ giới cận vệ 2 "Taman", các sư đoàn bộ binh cận vệ 32 và 55 được các tàu vận tải của Hải đội Azov xuất phát từ Ilyich và Temryuk chuyên chở đã đổ bộ thành công lên Mayak, Zhukovka và Opasnaya trên mũi đất Kerch. Eo biển ở khu vực này chỉ rộng 16 km nên pháo binh tầm xa và các dàn hỏa tiễn Katyusha của Phương diện quân Bắc Kavkaz đặt trên doi đất Chushka có thể phát huy hỏa lực tối đa yểm hộ trực tiếp cho quân đổ bộ.[9]

Ngày 3 tháng 4, Sư đoàn bộ binh 50 (Đức) và Sư đoàn bộ binh sơn chiến 3 (Romania) tổ chức phản kích nhưng đã vấp phải làn đạn dày đặc của pháo binh Liên Xô cùng với hơn 50 phi vụ oanh tạc bằng cả máy bay cường kích và máy bay ném bom của Tập đoàn quân không quân 4 (Liên Xô). Trong ngày 3 tháng 11, có thêm hơn 5.000 quân Liên Xô tiếp tục đổ bộ lên bán đảo, hội đủ đội hình của 3 sư đoàn bộ binh cùng với hơn 150 khẩu pháo và 56 xe tăng. Ngày 4 tháng 11, ba sư đoàn bộ binh cận vệ 2, 32 và 55 tiếp tục tấn công, đẩy Sư đoàn bộ binh 50 (Đức) lùi sâu thêm 10 km về phía Tây. Quân đội Liên Xô đánh chiếm làng chài Kavkany và cùng quân Đức chia đôi các thị trấn Baksy và Ossoviny.[14]

Từ ngày 7 đến ngày 11 tháng 11, có thêm các sư đoàn bộ binh 227, 383 và Lữ đoàn xe tăng 63 (Liên Xô) đổ bộ lên mũi Kerch, nâng quân số lên 17.700 người. Bàn đạp Yenikale của quân đội Liên Xô được củng cố vững chắc. Mọi nỗ lực của Sư đoàn 50 (Đức) và Sư đoàn sơn chiến 3 (Romania) nhằm đánh bật cụm quân đổ bộ Liên Xô ra biển đều thất bại.[15]

Quân đội Đức Quốc xã phản công tại Eltigen

Bộ tham mưu Tập đoàn quân 17 (Đức) nhận thấy cánh quân đổ bộ của Liên Xô ở vị trí Eltigen nguy hiểm trực tiếp cho tuyến phòng thủ của quân Đức ở Kerch hơn là cánh quân ở mũi Yenikale. Dù sao thì mũi đất Yenikale cũng như một bán đảo nhỏ, ba hướng là biển, chỉ có một hướng tấn công duy nhất về phía Đông. Ngược lại, cánh quân ở Eltigen tuy yếu hơn nhưng ở vào vị trí có thể phát triển tấn công khắp phần đông bán đảo Kerch. Vì vậy, tướng Erwin Jaenecke quyết định thanh toán cánh quân yếu hơn ở bàn đạp Eltigen trước. Sau đó mới tính đến cánh quân ở Mũi Yenikale.[16]

8 giờ sáng ngày 4 tháng 11, Sư đoàn 98 (Đức) và các sư đoàn bộ binh 19, kỵ binh 6 (Romania) tiếp tục công kích Eltigen. Trong khi các sư đoàn Đức và Romania chia làm sáu mũi đồng loạt tấn công thì không quân Đức cũng bắt đầu các hoạt động tấn công mặt đất. Các máy bay Ju-87 của không quân Đức bắt đầu trút bom xuống Eltigen, phá hỏng hai khẩu pháo và đài liên lạc của sư đoàn 318, làm gián đoạn sự chỉ huy của Sư đoàn 318 và các đơn vị trực thuộc. Đài phát tín vô tuyến của Tiểu đoàn hải quân đánh bộ 386 được sử dụng để thay thế. Ngày 4 tháng 4, Quân đội Đức Quốc xã đẩy lui cụm quân Eltigen đến lớp phòng thủ thứ hai. Tình hình cụm quân Liên Xô ở Eltigen trở nên phức tạp khi Phân đội tàu quét mìn số 3 của hải quân Đức[17] đã rải bổ sung 1.200 quả thủy lôi và 2.500 quả mìn chạm nổ trên các luồng, lạch ra vào eo biển Kerch.[14]

Nhận được điện báo về việc cụm đổ bộ chủ công đã đánh chiếm và đang mở rộng bàn đạp ở mũi Kerch. Đại tá V. F. Gladkov, Sư đoàn trưởng sư đoàn 318 tiếp tục tổ chức các trận phản đột kích và quân Đức ở phía Tây Bắc và quân Romania ở phía Tây Eltigen với mục đích thu hút càng nhiều quân Đức và Romania về đây càng tốt. Tuy nhiên, tướng Karl Allmendinger phải lo đối phó với cánh quân đổ bộ chủ yếu của Hồng quân tại Kerch nên quân Đức chỉ giữ thế cầm cự tại Eltigen và tích cực phong tỏa đường biển và đường không ở khu vực này. Khi các hạm tàu của hạm đội Biển Đen đang tập trung tiếp viện cho khu vực đầu cầu Kerch và gặp khó khăn bởi hàng rào thủy lôi của Đức còn đang được các tàu quét mìn bóc gỡ, Tập đoàn quân không quân 4 đã thay thế họ thả xuống khu vực Eltigen hàng trăm tấn vũ khí, đạn dược và lương thực thực phẩm.[18]

Tướng Karl Allmendinger yêu cầu tướng Erwin Jaenecke tăng viện để giữ Kerch. Nhưng từ ngày 15 tháng 10 đến ngày 20 tháng 11, cánh Bắc của Tập đoàn quân 17 (Đức) phải lo đối phó với Chiến dịch Nizhni Dnieprovsk để giữ sự kết nối với Cụm tập đoàn quân Nam (Đức). Từ ngày 4 đến ngày 14 tháng 12, quân Đức và Romania buộc phải giữ thế cầm cự tại các bàn đạp của quân đội Liên Xô ở bán đảo Kerch. Chính trong những ngày này, Bộ Tổng tư lệnh tối cao quân đội Liên Xô đã điều Tập đoàn quân 18 (đơn vị lẽ ra phải đổ bộ lên Eltigen) đến tăng viện cho Phương diện quân Ukraina 1 lúc này đang tổ chức phòng ngự quyết liệt tại Kiev.[19] Sư đoàn bộ binh 318 và các tiểu đoàn hải quân đánh bộ vẫn phải trụ lại ở bàn đạp Eltigen. Bộ tư lệnh Phương diện quân Bắc Kavkaz cho Sư đoàn trưởng V. F. Gladkov biết sẽ dùng không quân vận tải để thả dù tiếp tế cho sư đoàn.

Trong suốt gần 5 tuần hai bên cầm cự, pháo binh, không quân Đức và không quân Liên Xô đã biến Eltigen thật sự trở thành vùng "đất lửa". Pháo binh Đức lập lịch bắn phá ban ngày vào khu vực Eltigen từ 6 giờ sáng đến 7 giờ tối, trừ thời gian ăn sáng và ăn trưa khoảng 10 đến 15 phút mỗi lần. Trong khi đó, trên biển diễn ra các trận đánh ác liệt của các tàu tuần duyên thuộc Hạm đội Biển Đen chống lại các tàu tuần duyên Đức nhằm mở đường tiếp cận cánh quân đổ bộ đang bị bao vây. Trên không, các máy bay tiêm kích, ném bom và cường kích hai bên liên tục xuất hiện để yểm hộ cho lục quân dưới mặt đất. Trong các ngày 19 và 20 tháng 11, Trung đoàn không quân vận tải 889 đã thực hiện 253 phi vụ, thả xuống căn cứ đầu cầu Eltigen hơn 35 tấn vũ khí, đạn dược và lương thực. Nhưng chừng đó vẫn không thể đủ đáp ứng nhu cầu của Sư đoàn 318, đặc biệt là về đạn dược và vũ khí. Từ ngày 15 tháng 11, quân Đức bắt đầu tăng cường gây sức ép. Đội quân đổ bộ Liên Xô ở Eltigen cạn dần đạn dược, có khẩu pháo chỉ còn 3 - 4 viên đạn. Khẩu phần ăn hàng ngày của người lính chỉ còn lại 100 gam bích-cốt, nửa hộp thực phẩm và một ca nước đun sôi. Thương vong của họ tăng lên từng ngày nhưng không được bổ sung quân số.[9]

Cuối tháng 11 năm 1943, Tập đoàn quân 17 (Đức) lùi về giữ eo đất Perekop và không còn hy vọng chọc thủng sự vây hãm qua một khoảng cách rất lớn mà quân đội Liên Xô đã chiếm giữ, ngăn cách giữa họ và Tập đoàn quân 6 (Đức). Tướng Erwin Jaenecke bắt đầu tính đến việc thủ tiêu các bàn đạp của Quân đội Liên Xô ở Kerch để "trừ hậu họa". Ông ta tăng viện cho tướng Karl Allmendinger Sư đoàn bộ binh 336 và một tiểu đoàn xe tăng lấy từ Quân đoàn bộ binh sơn chiến 49 để giữ cửa ngõ Kerch. Tướng Karl Allmendinger nhận thấy cánh quân Liên Xô ở Eltigen yếu hơn nhưng lại có vị thế nguy hiểm hơn nên quyết định thanh toán bàn đạp này trước tiên.[20] V. F. Gladkov không phải không biết cuộc tấn công của quân Đức đang đến gần. Ngày 28 tháng 11, trinh sát của Trung đoàn 1339 phát hiện một số lớn xe tăng Đức tập trung ở phía Nam Churuvash (???). Kiểm kê lại quân số và phương tiện, Sư đoàn 318 và Tiểu đoàn 386 (Liên Xô) còn lại hơn 3.000 người, 15.000 viên đạn súng trường và tiểu liên, 8.000 viên đạn súng máy hạng nặng, 80 quả đạn pháo chống tăng, 160 lựu đạn, 180 kg bột ngũ cốc và 240 kg thực phẩm. Trong khi đó, việc tiếp tế vẫn không được cải thiện.[19]

Trong các ngày 3 và 4 tháng 12, Không quân Đức tổ chức hơn 400 phi vụ oanh tạc xuống Eltigen. Ngày 5 tháng 12, Sư đoàn kỵ binh 6 (Romania) tổ chức một cuộc tấn công nghi binh từ Orgazly (???), phía Bắc đầm Tobechiskoye vào vị trí đóng quân của Tiểu đoàn 386 (Liên Xô) tại Tobechik (???) trong khi Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) được sự yểm hộ của trọng pháo tổ chức tấn công ở phía Tây. Sư đoàn bộ binh 98 (Đức) và một tiểu đoàn xe tăng tấn công từ hướng Churuvash (???). Không còn đủ sức kháng cự lại ba sư đoàn Đức và Romania cùng lúc tấn công, đại tá V. F. Gladkov đề nghị Tư lệnh tập đoàn quân độc lập Duyên hải cho phá vây. Tướng I. E. Petrov đồng ý và yêu cầu sư đoàn đột phá về phía Bắc để hội quân với Tập đoàn quân 56 (Liên Xô) và sẽ có tàu đổ bộ hỗ trợ. Địa điểm sẽ ước hẹn sau trên đường rút quân. Tuy nhiên, sư đoàn buộc phải để lại hơn 1.000 thương binh nặng không thể đi lại được. Tiểu đoàn hải quân đánh bộ 386 tình nguyện ở lại cản hậu để Sư đoàn 318 rút quân.[21]

Đêm 6 tháng 16, Tiểu đoàn 386 tổ chức công kích vào Churuvash. Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) cùng Sư đoàn bộ binh 98 (Đức) kéo ra ngăn chặn. Trong khi đó, Sư đoàn 318 di chuyển ra ven biển, vòng tránh cánh quân chủ yếu của Sư đoàn 98 (Đức) đang tập trung về hướng Churuvash. Hơn 2.000 quân nhân còn lại của Sư đoàn 318 đã nhanh chóng vượt qua eo đất giữa đầm Churuvaskoye và eo biển Kerch, vòng qua phía Tây thị trấn Kamysh Bugun. Không nổ một phát súng, họ chỉ tiêu diệt những toán lính Đức tuần tra lẻ tẻ mà họ tình cờ bắt gặp bằng lưỡi lê, báng súng, dao găm và tiếp tục hành quân. Đến sáng ngày 7 tháng 12 đã đến sát phía Nam Kerch. Phát hiện quân đội Liên Xô rút quân, tướng Alfred-Hermann Reinhardt lệnh cho sư đoàn của mình kéo lên phía Bắc truy kích. Sư đoàn bộ binh 336 (Đức) vừa tăng cường cho Quân đoàn bộ binh 50 cũng từ nội ô Kerch kéo xuống chặn đánh. Ngày 7 tháng 12, Sư đoàn bộ binh 318 (Liên Xô) lại bị quân Đức bao vây một lần nữa ở núi Mitridam, phía Nam Kerch. Đại tá V. F. Gladkov dựa vào thế núi ăn sâu ra biển để tổ chức phòng ngự vòng tròn và điện về cho Tập đoàn quân độc lập Duyên hải yêu cầu trợ giúp. Các chiến hạm và các tàu phóng lôi của Hạm đội Biển Đen (Liên Xô) từ căn cứ Taman đã tạo thành một vòng phong tỏa bên ngoài vịnh Kerch, yểm hộ cho các tàu đổ bộ vào chân núi Mitridam, nơi có độ sâu lớn để cập bờ, đón bộ binh Liên Xô lên tàu. Đến sáng ngày 12 tháng 12, 1.500 quân nhân còn lại của Sư đoàn 319 đã được chuyển về Opasnoye. Những người bị thương được đưa về Taman điều dưỡng. Nhưng phần lớn Tiểu đoàn hải quân đánh bộ 386 (Liên Xô) đã vĩnh viễn nằm lại tại Eltigen.[22]

Trong toàn bộ cuộc vây hãm tại Eltigen và các trận đánh ở núi Mitridat, Sư đoàn bộ binh 318 và Tiểu đoàn hải quân đánh bộ 386 (Liên Xô) mất khoảng 1.200 người chết trong chiến đấu. 1.570 bị bắt, phần lớn là những người bị thương nặng không thể đi lại được và một số y bác sĩ của tiểu đoàn quân y tình nguyện ở lại để chăm sóc thương binh. Quân Romania bắt được 25 khẩu pháo đã hết đạn.[23]

Quân đội Liên Xô củng cố bàn đạp Kerch

Sau khi nhận được Sư đoàn bộ binh 336 (Đức) từ Perekop kéo sang tăng viện, ngày 14 tháng 11 năm 1943, tướng Karl Allmendinger mở một cuộc tấn công lớn vào bàn đạp ở Mũi Kerch. Sư đoàn bộ binh 50 tấn công ở phía Bắc thị trấn Baksy (???), Sư đoàn bộ binh 336 tấn công ở phía Nam từ Kopolka (???). Mỗi sư đoàn có một tiểu đoàn xe tăng tấn công mở đường. Trong các ngày 14 và 15 tháng 11 diễn ra các trận đánh quyết định của quân đội Liên Xô để giữ căn cứ bàn đạp Kerch. Quân đoàn bộ binh sơn chiến 3 (Liên Xô) đã chặn được mũi đột kích của Sư đoàn bộ binh 50 (Đức) ngay trên tiền duyên. Quân đoàn bộ binh cận vệ 11 (Liên Xô) cũng tổ chức phòng ngự cứng rắn, đẩy lùi đòn công kích của Sư đoàn bộ binh 336 (Đức) về Kopolka (???). Ngày 16 tháng 11, tướng I. E. Petrov mở một cuộc phản công lớn vào Đông Bắc Kerch. Quân đoàn bộ binh cận vệ 11 đã đánh chiếm các cứ điểm Kapkany và Kopolka, uy hiếp cửa ngõ phía Bắc Kerch. Pháo binh tầm xa của Quân đoàn bộ binh cận vệ 11 đặt tại Kopolka đã có thể bắn trực chỉ vào nội đô Kerch. Trong các trận đánh tại Kapkany và Kopolka, quân Đức tổn thất 1.500 người chết, 26 pháo, 14 súng cối và 8 xe tăng bị phá hủy.[22]

Ngày 20 tháng 11 năm 1943, Phương diện quân Bắc Kavkaz được tổ chức lại thành Tập đoàn quân độc lập Duyên Hải. Tuy nhiên, nhiệm vụ của nó vẫn không thay đổi. Đó là tiếp tục mở rộng căn cứ bàn đạp để phối hợp với Phương diện quân Ukraina 4 giải phóng Krym. Thượng tướng I. E. Petrov vẫn là tư lệnh Tập đoàn quân này. Ngày 7 tháng 12, Nguyên soái K. E. Voroshilov được Đại bản doanh quân đội Liên Xô cử đến Kerch để phối hợp hoạt động của Tập đoàn quân độc lập Duyên Hải với Hạm đội Biển Đen nhằm mở rộng đầu cầu Kerch. Cùng đi với ông có trung tướng S. M. Stemenko, Cục trưởng cục tác chiến. Tập đoàn quân độc lập duyên hải tiếp tục được tăng viện. Họ đã nhận được 17 xe tăng KV-3, 34 xe tăng T-34, 3 xe tăng hạng nhẹ T-70 và 35 xe tăng M3A1 của Mỹ.[8] Ngày 9 tháng 12, Tập đoàn quân độc lập Duyên hải tiếp tục mở cuộc tấn công lên phía Bắc Mũi Kerch, Quân đoàn bộ binh 16 mới đổ bộ lên bán đảo đã tổ chức một đòn đột kích lớn vào Ossoviny, phối hợp với Lữ đoàn hải quân đánh bộ 225 của Hạm đội Biển Đen đổ bộ lên mũi Khronzh.[14] Sư đoàn bộ binh 336 (Đức) phải bỏ Ossoviny và rút về phía Đông thêm 20 km. Quân đoàn bộ binh Sơn chiến 3 cũng tấn công ở giữa mặt trận, đánh chiếm thị trấn Baksy và dồn Sư đoàn sơn chiếm 3 (Romania) về Adzhimushkay. Các trận đánh đẫm máu đã diễn ra tại khu mỏ đá Adzhimushkay. Ngày 11 tháng 12, Sư đoàn sơn chiến 3 Romania phải bỏ chạy về Bulganak. Ở phía Nam, Quân đoàn bộ binh cận vệ 11 (Liên Xô) tiếp tục đẩy lùi Sư đoàn bộ binh 50 (Đức), tiến thêm 18 km và áp sát ngoại ô Đông Bắc Kerch.[9]

Trước tình hình binh lực hai bên đã ở thế cân bằng, quân đội Liên Xô chuyển mục tiêu sang củng cố và mở rộng khu bàn đạp Kerch (Phương Tây gọi theo tên cũ từ thời Chiến tranh Krym là Yenikale). Từ ngày 12 tháng 12 năm 1943 đến đầu tháng 4 năm 1944, Quân đội Đức Quốc xã còn tiếp tục mở nhiều đợt công kích nhưng không thể trục được Quân đội Liên Xô khỏi bàn đạp chiến lược Kerch.